سئوال: توسل به پیامبر(صلى الله علیه وآله) در زمان حیات جایز بوده است؟
جواب: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) شریف ترین و گرامى ترین انسانى است که خدا آفریده است. آیات قرآنى به مقام ومنزلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) اشارات فراوانى دارندکهنقل آنها در این مختصر نمى گنجد.
درمنزلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) کافى است که بدانیم خدا او را مایه مصونیت مردم از عذاب مى شمارد و تصریح مى کند که تا او در میان مردم است خدا آنان را با نزول عذاب مجازات نمى کند.«وَ ما کانَ اللّهُ لِیُعَذِّبُهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَمَا کانَ اللّهُ مُعذِّبَهم و هُمْ یَسْتَغْفِرون»(1)
«تا تو در میان آنان هستى، خداوند هرگز آنان را مجازات نمى کند، هم چنان که ایشان را تا زمانى که طلب آمرزش مى کنند، عذاب نمى کند»
در عظمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) کافى است که خدا نام او را در کنار نام خود و اطاعت او را در کنار اطاعت خویش قرار داده است :«وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ رَسُلَهُ فَقَدْ فازَ فَوزاً عَظیماً»(2)
این آیات و آیات دیگر همگى از کرامت و منزلت آن حضرت حکایت میکند; منزلتى که براى آن نظیرى در عرصه آفرینش نیست. براى همین مقام قدسى پیامبر در پیشگاه خدا، دعاى او رد نمى شود، لذا به گنهکاران دستور داده شده که به محضر پیامبر بروند واز او ار خواست کنند که در حقّ آنان استغفار کند:
فراتر از این، حتى خوددارى از طلب استغفار از پیامبر را نشانه نفاق مى داند.(3)«وَ لَوْ أَنَّهُمْ اذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُم جاؤُکَ فَاستَغْفَرُوا اللّه وَاستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُولَ لَوَجَدُوا تَوّاباً رَحیماً»(4)
«هرگاه آنان زمانى که بر خویش ستم کرده اند نزد تو بیایند و از خدا طلب مغفرت کنندو پیامبر نیز براى آنان طلب مغفرت کند، خدارا توبه پذیر و رحیم خواهند یافت»
از برخى آیات استفاده مى شود که امت هاى پیامبران پیشین نیز از آنان درخواست استغفار میکردند. به عنوان نمونه فرزندان یعقوب آنگاه که خطاى آنان آشکارگشت به پدر گفتند:«یَا أَبانَا استَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا انّا کُنّا خاطئین * قالَ سزوفَ أسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبّى انَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحیم»(5)
«پدر جان! براى مغفرت گناهان ما از خداوند طلب آمرزش کن; ما خطاکار بودیم. (یعقوب) گفت:(سوف) از پروردگارم طلب مغفرت خواهم کرد، همانااوآمرزنده و رحیم است».
در جواز این نوع توسل ،جاى هیچ بحث و گفتگو نیست و مخالفتى با آن به چشم نمى خورد. چیزى که مهم است آگاهى از سبب استجابت دعاى پیامبران است و آن، منزلت و جایگاه قدسى آنهاست.(6)
1.انفال/ 33
2.احزاب/71
3.منافقون/5
4.نساء/64
5.یوسف/ 97 و 98
6.گزیده راهنماى حقیقت 50،52
توسل به عزیزان درگاه الهى از جمله مسائلى است که میان مسلمانان جهان رواج کامل دارد، و از روزى که شریعت اسلام به وسیله پیامبر ( صلى الله علیه و آله) ابلاغ شد از طریق احادیث اسلامى مشروعیت آن نیز، اعلام گردید.
تنها در قرن هشتم اسلامى بوسیله «ابن تیمیه» ، مورد انکار قرار گرفت و پس از دو قرن بعد، وسیله «محمد بن عبد الوهاب» این جریان تشدید شد، و توسل به اولیاء الهى نا مشروع و بدعت معرفى گردید و احیانا عبادت اولیاء خوانده شد. و جاى گفتگو نیست که عبادت غیر خدا شرک و حرام خواهد بود.
ما درباره معنى عبادت بحث جداگانهاى خواهیم داشت و یادآور خواهیم شد که توسل به اولیاء به یک صورت «عبادت» و «شرک» محسوب شده و به صورت دیگر، مطلوب و مستحب خواهد بود و بویى از عبادت نخواهد داشت، و در این جا فعلا به توضیح آن نمىپردازیم، چیزى که مهم هست بدانیم اینکه توسل به اولیاء الهى به دو صورت انجام مىگیرد:
1 ـ توسل به ذات آنان مثل اینکه بگوئیم:
«اللهم انى اتوسل الیک بنبیک محمد ( صلى الله علیه و آله) ان تقضى حاجتى»
بار الها من به پیامبرت محمد ( صلى الله علیه و آله) توسل مىجویم که حاجت مرا روا فرما .
2 ـ توسل به مقام و قرب آنان در درگاه الهى و حقوق آنها مثل اینکه بگوییم:
«اللهم انى اتوسل الیک بجاه محمد ( صلى الله علیه و آله) و حرمته و حقه ان تقضى حاجتى» .
بار الها من مقام و احترام آنان را که در نزد تو دارند وسیله خود قرار مىدهیم که حاجت مرا اداء فرمائى.
از طرفى «وهابى» ها هر دو صورت ممنوع اعلام شده است. در حالیکه احادیث اسلامى و سیره مسلمین بر خلاف نظریه «وهابى» ها گواهى مىدهند و توسل به اولیاء را به هر دو صورت تجویز مىکنند.
عبدرى قیروانى ، از بزرگان مالکیه (متوفاى 731) گفته است :
کسى که به زیارت حضرت رسول رود و به ساحت او متوسل و پناهنده شود و حاجت بخواهد، مایوس نخواهد شد ؛ چرا که آن حضرت ، شافع مشفع است و توسل به او موجب ریزش و آمرزش گناهان مى شود. هرکس درآستان آن حضرت بایستد و به او متوسل شود. خداوند را بخشنده و مهربان خواهد یافت . منبع: المدخل، ج 1 ص 258 - الغدیر، ج 5 ص 112
نیز قسطلانى در کتاب المواهب اللدنیه گفته است :
زائر پیامبر اکرم ، سزاوار است که دعا و تضرع و استغاثه و تشفع و توسل بسیار داشته باشد. استغاثه ، طلب یارى و پناهجویى است . فرقى نمى کند که به لفظ استغاثه باشد، یا توسل ، یا تشفع و توجه . توجه هم به معناى آن است که انسان در پى یک موجه و آبرومند و صاحب جاه و منزلت برود و توسل جویدتا به یک مقام بالاتر از او دسترسى پیدا کند. منبع: الغدیر، ج 5 ص 144